Topteams: Van gewoon naar uitzonderlijk

Wat onderscheidt een topteam van een doorsnee team? Het antwoord ligt niet in individueel talent, maar in de manier waarop teamleden samenwerken, leren en groeien. Topteams zijn teams die consistent excelleren, waarbij het geheel veel groter is dan de som der delen. Ze functioneren autonoom, in flow, en leveren resultaten die anderen onbereikbaar lijken.

De Nederlandse managementliteratuur biedt verschillende perspectieven op dit fascinerende fenomen. Van praktische stappenplannen tot wetenschappelijke modellen, van sportmetaforen tot militaire inzichten – allemaal gericht op één vraag: hoe bouw je een team dat tot het uiterste gaat en daarbij ook nog geniet van de reis?

Het fundament: vertrouwen en psychologische veiligheid

Alle experts zijn het erover eens: zonder vertrouwen geen topteam. Maar vertrouwen is complex. Het gaat om voorspelbaarheid, psychologische veiligheid en hechting. Diederik Steeman onderscheidt vijf niveaus: van wantrouwen tot onvoorwaardelijk vertrouwen. Topteams opereren op dat hoogste niveau, waar teamleden sociale risico's durven nemen en elkaar direct feedback geven.

Onderzoek bij Google (Project Aristoteles) bevestigt dat psychologische veiligheid de belangrijkste voorspeller is van teamsucces. Het gaat niet om 'gezelligheid', maar om de ruimte waarin teamleden fouten mogen maken, afwijkende meningen uiten en kwetsbaar kunnen zijn.

Cultuur als onderscheidende factor

Wat maakt dat het ene team blijft hangen in middelmatigheid terwijl het andere doorbreekt naar excellentie? Volgens recent onderzoek is cultuur de grootste onderscheidende factor. Niet structuur, niet systemen, niet individuele competenties – maar de gedeelde waarden, normen en gedragspatronen die het team kenmerken.

In het bedrijfsleven wordt cultuur vaak als 'zacht' en moeilijk grijpbaar gezien. Toch bewijst het Korps Commandotroepen dat cultuur maakbaar is. Door kernwaarden als moed, beleid en trouw tot in de diepste vezels door te voeren, creëren zij teams die onder extreme druk presteren.

Van theorie naar praktijk: concrete modellen

De Nederlandse managementliteratuur biedt verschillende bewezen modellen om topteams te ontwikkelen. Bene Bailleul kiest voor een stapsgewijze aanpak, terwijl Diederik Steeman negen elementen onderscheidt die elk afzonderlijke aandacht verdienen. Weer anderen, zoals de auteurs van Top 10 voor topteams, bieden een integrale gereedschapskist.

Ondanks deze verschillende invalshoeken zijn er opvallende overeenkomsten: een helder gedeeld doel, complementaire competenties, open communicatie, persoonlijk leiderschap en volledig commitment keren steeds terug. Ook de nadruk op leren en aanpassingsvermogen is universeel.

De berg als spiegel: extreme omstandigheden

Sommige auteurs kiezen voor krachtige metaforen om de essentie van topteams te vangen. Het bergbeklimmen dient als ideale spiegel: hoog in de bergen word je samen tot het uiterste op de proef gesteld. Ben je onder druk bereid elkaar te helpen? Hoe overbrug je verschillen? De uitdaging wordt groter naarmate je hoger komt en dichter bij je doel.

Deze metafoor werkt omdat ze de kern van teamwork blootlegt. In extreme omstandigheden – of dat nu fysiek op een berg is of onder zakelijke druk – blijkt pas of een team echt functioneert. Vertrouwen is dan letterlijk levensbelang, want je bent via het klimtouw met elkaar verbonden.

High performance teaming: de ultieme vorm

Sommige teams gaan nog een stap verder. Ze bereiken niet alleen topresultaten, maar doen dat ook nog eens met extreme motivatie en aanpassingsvermogen. 'Teamability' wordt dit fenomeen genoemd – het hoogste niveau van teamwork waarbij teams in elk stadium en onder alle omstandigheden presteren.

Deze extreem gemotiveerde teams kenmerken zich door een cultuur waarin het collectief altijd boven het individu staat, waarin onbaatzuchtig samenwerken vanzelfsprekend is, en waarin iedereen zich thuis, vertrouwd en gewaardeerd voelt. Ze begrijpen de samenhang tussen alle factoren die performance beïnvloeden.

Het directieteam: topteams aan de top

Topteams zijn niet alleen relevant op de werkvloer. Juist aan de top van organisaties is effectieve teamsamenwerking cruciaal. Directieteams en managementteams nemen strategische beslissingen die de hele organisatie beïnvloeden. Hun dynamiek bepaalt mede het succes van de onderneming.

Arjan Eleveld besteedt in zijn werk specifiek aandacht aan 'het team aan de top'. Als algemeen directeur van LTP, het oudste organisatieadviesbureau van Nederland, combineert hij eindverantwoordelijkheid met advieswerk aan binnen- en buitenlandse organisaties.

Verandering en transformatie

Topteams ontstaan niet vanzelf en blijven ook niet vanzelf bestaan. Ze vereisen constante aandacht, aanpassing en ontwikkeling. Vooral in tijden van verandering is de kracht van een topteam onmisbaar. Organisaties die grote transformaties doormaken, zijn afhankelijk van teams die kunnen omgaan met onzekerheid en complexiteit.

Het Six Batteries of Change-model benadrukt dat succesvolle verandering begint bij de top. De eerste 'batterij' in dit model is specifiek gericht op het creëren van een ambitieus en eensgezind topteam. Zonder dat fundament mislukken verandertrajecten.

Leidinggeven aan topteams

De rol van de leider is fundamenteel voor het ontstaan en functioneren van topteams. Maar welke leiderschapsstijl past het beste? Het klassieke hiërarchische model met command & control werkt averechts. Topteams vragen om dienend en coachend leiderschap.

Bene Bailleul helpt leidinggevenden met krachtig en comfortabel leidinggeven vanuit zichzelf. In Leidinggeven met IMPACT deelt hij strategieën om teams op te bouwen die topprestaties leveren en samen successen kunnen vieren.

Van visie naar resultaat

Energieversterkend leiden betekent aandacht voor zowel de harde als de zachte kant van organisaties. Nadenken over gedrag, dynamiek en energie is noodzakelijk voor succesvol leiderschap. Karin van der Velde en Leo van de Voort bieden in hun werk vensters op deze essentiële aspecten.

Topteams hebben energie nodig. Die energie ontstaat niet vanzelf, maar wordt gevoed door zingeving, autonomie, verbondenheid en groei. Leaders die dit begrijpen, creëren omstandigheden waarin teams floreren en excelleren.

De toekomst: wendbare topteams

De wereld verandert razendsnel. Digitalisering, globalisering, complexiteit – het vraagt teams die kunnen anticiperen, experimenteren en leren. Topteams van de toekomst zijn niet star en voorspelbaar, maar wendbaar en adaptief. Ze ontwikkelen hun eigen formule om beter samen te leren.

Deze 'teaming'-aanpak gaat voorbij aan traditionele teamontwikkeling. Het is geen eenmalig traject, maar een continue praktijk van leren, aanpassen en verbeteren. Topteams investeren in experimenteren, reflecteren en het systematisch verbeteren van hun samenwerkingspatronen.

De 85% van professionals die tegenwoordig gemiddeld in acht teams werken, hebben deze flexibiliteit hard nodig. De tijd van statische teams is voorbij. De toekomst behoort toe aan teams die snel kunnen schakelen, in wisselende samenstellingen kunnen excelleren, en hun doel bereiken – telkens opnieuw.

Aan de slag met topteams

De theorie over topteams is rijk en veelzijdig. Maar uiteindelijk gaat het om doen. High performance teaming is een werkwoord, geen zelfstandig naamwoord. Het vraagt constante aandacht, oefening en verfijning.

Begin met het analyseren van je huidige team. Op welk niveau van vertrouwen opereren jullie? Hoe helder is het gedeelde doel? Hoe staat het met de psychologische veiligheid? Gebruik de beschikbare modellen en tools niet als starre blauwdrukken, maar als inspiratiebronnen om jullie eigen unieke teamformule te ontwikkelen.

Want dat is misschien wel de belangrijkste les: er bestaat geen universele formule voor topteams. Elk topteam ontwikkelt zijn eigen aanpak, passend bij de context, de mensen en de uitdaging. Wat alle topteams gemeen hebben, is dat ze bewust en continu werken aan de factoren die excellentie mogelijk maken. Ze accepteren middelmatigheid niet als norm, maar streven naar het beste dat ze samen kunnen zijn.