Ontslag op staande voet: de zwaarste maatregel in het arbeidsrecht

Ontslag op staande voet is de meest ingrijpende beslissing die een werkgever kan nemen. Het betekent een directe beëindiging van de arbeidsovereenkomst zonder opzegtermijn, zonder transitievergoeding en vaak met verstrekkende gevolgen voor de werknemer. Toch wordt deze drastische maatregel regelmatig te snel ingezet, met alle juridische complicaties van dien.

De rechter toetst ontslag op staande voet streng aan drie voorwaarden: er moet sprake zijn van een dringende reden, de werkgever moet onverwijld handelen en er mag geen mildere maatregel mogelijk zijn geweest. Wordt aan één van deze voorwaarden niet voldaan, dan is het ontslag ongeldig en kan de werkgever voor hoge kosten komen te staan.

Wat maakt ontslag op staande voet zo bijzonder?

In tegenstelling tot een 'gewoon' ontslag, waarbij een werkgever toestemming moet vragen aan het UWV of de kantonrechter, kan ontslag op staande voet eenzijdig worden gegeven. Maar deze vrijheid komt met strikte voorwaarden. De dringende reden moet zo ernstig zijn dat van de werkgever redelijkerwijs niet gevergd kan worden de arbeidsrelatie voort te zetten, zelfs niet voor de duur van de opzegtermijn.

Denk aan fraude, diefstal, ernstige insubordinatie of seksuele intimidatie. Maar ook hier geloven rechters pas in een dringende reden als deze goed gedocumenteerd is en de werkgever onmiddellijk handelt na ontdekking van de feiten. Een dag te laat met de ontslagbrief kan al fataal zijn.

De onverwijldheidseis: snelheid is geboden

Een werkgever die een dringende reden ontdekt, moet direct handelen. 'Onverwijld' betekent in de praktijk: binnen enkele dagen, hooguit een week. Wie langer wacht, suggereert daarmee dat de situatie toch niet zo dringend was. Dit is een veelgemaakte fout die werkgevers duur komt te staan.

Daarnaast moet de werkgever proportioneel handelen. Had volstaan kunnen worden met een waarschuwing of een regulier ontslag? Dan is ontslag op staande voet te zwaar. De rechter verwacht van werkgevers dat ze eerst mildere maatregelen overwegen, tenzij de situatie echt geen andere uitweg biedt.

Gevolgen voor de werknemer

Voor een werknemer is ontslag op staande voet dramatisch. Niet alleen verliest hij direct zijn inkomen en werkzekerheid, maar het ontslag vormt ook een permanente smet op zijn cv. Toekomstige werkgevers zullen vragen stellen. Bovendien heeft de werknemer geen recht op een transitievergoeding of WW-uitkering, althans niet direct.

Veel werknemers die op staande voet worden ontslagen, gaan daarom in verzet. Ze starten een procedure bij de kantonrechter, waar ze kunnen laten toetsen of het ontslag rechtsgeldig was. In een groot deel van de gevallen krijgen zij gelijk: rechters toetsen streng en ontslag op staande voet sneuvelt regelmatig op procedurele fouten of onvoldoende bewijs.

Specifieke situaties: wanneer is het geoorloofd?

In de praktijk komt ontslag op staande voet vooral voor bij fraude, diefstal, geweld, ernstige nalatigheid of seksuele intimidatie. Maar ook in deze gevallen moet de werkgever zorgvuldig te werk gaan. Bij een verdenking van fraude moet bijvoorbeeld een deugdelijk onderzoek plaatsvinden, waarbij de werknemer gehoord wordt en kan reageren op beschuldigingen.

Seksuele intimidatie is een bijzonder gevoelige kwestie. Enerzijds moet de werkgever slachtoffers beschermen, anderzijds mag een beschuldigde niet zonder meer op staande voet worden ontslagen zonder grondig onderzoek. Het risico op een verkeerde inschatting is groot, met alle juridische en menselijke gevolgen van dien.

Conclusie: een zwaar middel dat zorgvuldig moet worden ingezet

Ontslag op staande voet is geen instrument om snel van een lastige werknemer af te komen. Het is een noodmaatregel voor extreme situaties waarin voortzetting van de arbeidsrelatie onmogelijk is. Werkgevers die te lichtvaardig dit zwaarste middel inzetten, krijgen vaak met juridische en financiële tegenslag te maken.

Voor werknemers is ontslag op staande voet een ingrijpende ervaring met verstrekkende gevolgen. Gelukkig biedt het recht hen bescherming: rechters toetsen streng en ontslag op staande voet wordt alleen goedgekeurd als werkgevers aan alle voorwaarden hebben voldaan.

De literatuur over dit onderwerp biedt werkgevers en werknemers houvast. Van juridische standaardwerken tot praktische handboeken: er is ruim voldoende kennis beschikbaar om deze complexe materie te doorgronden. Want wie goed geïnformeerd is, voorkomt kostbare fouten en juridische procedures die niemand gelukkig maken.