Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee - Aanrader

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee van Marije van de Berg en Nico Groen is een aanstekelijk betoog om meer het gemeenschappelijke te organiseren. Reken niet op een stappenplan, want daar blijven ze van weg. Eerder reiken ze dicht op de huid van de praktijk perspectieven en voorbeelden aan. Bovenal is hun boodschap om moedig zijwaarts te bewegen. Een aanrader voor eenieder die machteloos naar de Haagse overheid en de markt kijkt voor oplossingen. De macht daar hebben we overschat en onze eigen macht hebben we onderschat. Dit boek is een ruggensteun voor wie het gemeenschappelijke van de grond wil krijgen. Het boek bestaat uit zes handzame delen om in die missie te ondersteunen en eindigt met een geheim katern (voor als je wel de baas bent).

Haal het harkje uit je hoofd

Al eeuwenlang zijn we geconditioneerd met het feodale denken dat de zegen van boven komt. Een hiërarchie gebaseerd op boven- en ondergeschiktheid zit diep in onze genen. En onze macht zijn we onbedoeld gaan uitbesteden aan de overheid en de markt. Maar we onderschatten ons vermogen, aldus de auteurs. We zijn te lang lui geweest, we hebben te veel van onze macht weggegeven en zijn ons daardoor ook onmachtiger gaan voelen bij de grote vraagstukken van onze tijd. Organisaties functioneren in het echt niet als harkjes, zo zitten ze alleen maar in ons hoofd.

Als ik daarom één kernwoord op hun boek zou plakken, dan is het: bevrijdend. Je bent veel meer bevoegd dan je denkt. Leiderschap en ondernemerschap zijn geen eigenschappen van een leider of functionaris, maar van ons systeem. Organiseer het gemeenschappelijke. In de buurt, tussen bedrijven, onder vak- en lotgenoten, waar dan ook. Gemeenschap maken, want vrijheid realiseer je niet in je eentje. De wereld heeft mensen nodig die niet naar de baas kijken voor oplossingen, maar zelf positie kiezen. Daar ga je niet over? Nou, je gaat er dus wel over, want iemand anders doet het niet.

beheermodellen

Je merkt in alles: Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee is een bevrijdend pamflet om een patroon te doorbreken in je denken en doen. Kijk niet omhoog, besteed je verantwoordelijkheid niet uit, maar pak de handschoen op om initiatief te nemen, medestanders te mobiliseren en te werken aan gemeenschappelijke opgaven en waarden, gebruikmakend van ieders talenten en perspectieven. De auteurs gooien het daarbij ook over een andere boeg met verdienmodellen: dat noemen ze beheermodellen. Zorg dat de waarde die je onttrekt uit een gemeenschap daar ook weer kan renderen, in plaats van dat die rendementswaarde in de zakken van grootverdieners verdwijnt. Beheer de waarde lokaal in plaats van louter voor eigen gewin te gaan. Genoeg voorbeelden in ons land en de wereld waar organisaties leeggetrokken gemeenschappen achterlaten.

Alleen variëteit kan variëteit absorberen

De auteurs behandelen ook het belang van meervoudig leiderschap en horizontale variëteit. We zijn te veel gefocust op de verticale lijn in organisaties, maar in de horizontaliteit zit een rijk responsief vermogen. Alleen een systeem dat minstens zo flexibel en gevarieerd is als zijn omgeving, kan die omgeving effectief besturen. Anders gezegd: om complexiteit als individu of als groep te kunnen hanteren, moet je zelf minstens zo complex zijn. De wet van Ashby luidt niet voor niks: only variety absorbs variety. Aan de andere kant hebben we de overheid te complex gemaakt. We verwachten er te veel van, waardoor we dat systeem complexer zijn gaan maken met regels en regulatiemechanismen. Daarom dienen we naast de markt en de overheid de gemeenschap als derde pilaar weer sterker te benutten en organiseren.

Ik vind het moeilijk om kritische punten te vinden, omdat het zo uit het hart is geschreven en beroep doet op de ondernemer in onszelf. Het boek leest vlot en vermakelijk. Twee kritische punten zijn dat ik de titel te smal vind voor de inhoud van het boek. Door het woord ‘baas’ wordt de suggestie gewekt dat het boek zich focust op organisaties, terwijl het ook sterk gaat over onze maatschappij en de gemeenschap. Op het eind van het boek komt wellicht de echte titel terug met ‘moedig zijwaarts’. En Nico schrijft daar: ‘Voor de meeste goede dingen hoef je geen toestemming te vragen. Dat is misschien wel de belangrijkste zin van het boek.’ Het tweede punt is dat de focus veel ligt op het gemeenschappelijke organiseren, maar ondertussen is het boek ook een slijpsteen voor goed organiseren en besturen, waar hiërarchie helpend is aan de operatie en aan de cruciale variëteit om vraagstukken in de omgeving op te vangen.

Moedig zijwaarts

Ten slotte, als laatste toegift: het belangrijkste cadeautje van Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee. Op de valreep van het boek komt namelijk de bevrijdende kijk van Stafford Beer aan bod. Het is voorstelbaar dat je zijn boeiende werk niet kent, want het stamt uit de jaren ’70. Maak niet de vergissing om het als oude kost te beschouwen. Zijn viable systems model is uitermate actueel en is een vat vol inzichten over hoe je goed organiseert en bestuurt. Een must voor eenieder die leidinggeven niet als een functionaris ziet, maar als een activiteit. Tussen de regels door kun je zijn gedachtegoed teruglezen. 

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee is zodoende een doorleefd pleidooi van auteurs die in hun vezels hebben ervaren hoe je het gemeenschappelijke kapot kunt maken en weer kunt herstellen. Net als het recente boek Wederopbouw van Leike van Oss en Jaap van ’t Hek. De hartstochtelijke oproep aan jou als lezer is om moedig zijwaarts te bewegen. Wie staan er naast je? Welke opgaven hebben jullie gemeen? Wil je er samen werk van maken? Hup, waar wacht je dan nog op. Die gemeenschap maak jij.