Met Leeft een rivier? schreef Robert Macfarlane zijn meest klimaatbetrokken reisboek tot nu toe. Na geroemde werken als Benedenwereld (2019), De oude wegen (2013) en De laatste wildernis (2021) beschrijft Macfarlane in dit boek zijn tochten naar de oorsprong van drie grote rivieren.
Samen met onderzoekers en activisten reist hij naar de bronnen van: de rivier van de Ceders in de nevelwouden van Ecuador, de stervende rivieren die uitmonden bij Chennai in India, en de levende rivier van Nitassinan in Canada.
spiegel
Elk van deze rivieren is een spiegel van de staat waarin rivieren wereldwijd verkeren. Macfarlane liet zich inspireren door de veranderende toestand van zijn eigen thuisrivier, die ontspringt in White Hill en steeds kleiner en vervuilder wordt.
De Río Los Cedros in Ecuador heeft de eer een van de eerste rivieren ter wereld te zijn met eigen rechten, verankerd in de grondwet van Ecuador. Dankzij dit revolutionaire principe kunnen de bewoners van het stroomgebied de mijnbouw en olie-industrie buiten de deur houden. Dit ‘recht van de rivier’ is wereldwijd een inspiratiebron geworden: het laat zien hoe lokale gemeenschappen, vaak volledig afhankelijk van hun rivier, zich kunnen verzetten tegen machtige tegenstanders.
(Lees meer over deze strijd in Rechten voor de natuur van Jessica den Outer.)
Dood en levend
In India zijn de rivieren die diep in het binnenland ontspringen door planologen letterlijk van de kaart verdwenen. Ze zijn afgedamd, zwaar vervuild en overbouwd door huizen van de miljoenen inwoners van Chennai. De meren dienen als afvalput voor chemische fabrieken. Deze rivieren zijn dood.
In Canada beschrijft Macfarlane de rivieren die door het land van onder andere de Innu stromen, waaronder de Mutehekau Shipu. Deze rivier wordt beschermd door geesten én mensen. De Innu beschouwen rivieren als de aderen van het gebied – als veel meer dan louter waterwegen of hulpbronnen. Ze zijn levende wezens met een eigen geest en handelingsvermogen, en ze verdienen respect. De Mutehekau Shipu is een rijk meren- en stroomgebied in het verre noordwesten van het Noord-Amerikaanse continent, maar wordt bedreigd door de agressieve houtindustrie en door plannen voor nieuwe dammen om de Canadese steden van goedkope energie te voorzien.
Macfarlane verkent al deze rivieren met hulp van lokale gidsen en klimaatactivisten, op zoek naar hun exacte oorsprong. Deze gidsen zetten vaak letterlijk hun leven op het spel om de rivier levend te houden – wat soms lukt, maar vaak niet.
Leeft een rivier? is een zeer leerzaam en aangrijpend boek, waarin natuur, cultuur en klimaatstrijd samenkomen.
Over Justin van Lopik
Justin van Lopik is werkzaam bij Managementboek en hoofdredacteur van Managementboek Magazine, platform voor business professionals.