‘Met werkplezier kan de productiviteit stijgen’

Stop ongezonde werkdruk is zo veelomvattend als een handboek. Maar de aanleiding lijkt haast persoonlijk: in 2014 bent u zelf ten onder gegaan aan ongezonde werkdruk. Wat gebeurde er?

Zo is het boek inderdaad bedoeld, als handboek, maar mijn persoonlijke ervaring heeft hierin zeker een rol gespeelt. In 2014 liep ik zelf tegen de grenzen van chronische stress aan. Ik was iemand die drie levens tegelijk leefde en dacht dat ik alles aan kon. We verhuisden naar een woonboot, terwijl ons oude huis nog niet was verkocht. Ik was vicevoorzitter van de Human Factors NL geworden, wat veel meer tijd vroeg dan ik dacht. Ik was mijn eerste boek over werkdruk aan het schrijven en mijn coauteur hield ermee op. En ik was een opleiding begonnen tot craniosacraal-therapeut. Mijn lichaam trok toen aan de noodrem. Ik was uitgeput. Toen ik daar aan toegaf, heb ik drie dagen vrijwel alleen geslapen. Dankzij goede begeleiding en bewuste keuzes was ik na drie maanden weer aan het werk.

U heeft dit onderwerp in uw carrière van alle kanten onderzocht: als adviseur, als trainer, als coach, bij ING, bij FNV, bij Berenschot. Wat heeft u dat geleerd?

Wat me vooral opviel is dat iedereen met zijn eigen perspectief naar werkdruk kijkt. Hoe langer mensen dat doen, hoe smaller het rietje wordt waardoor ze kijken. Dat geldt voor werkgevers, werknemers én deskundigen. Als je je oogkleppen niet afdoet, blijf je in je eigen wijze van kijken hangen, net zoals je op dit moment in de politiek ziet. Daardoor ontbreekt begrip voor de ander.

Ik heb vaak opdrachten gedaan waar OR en directie samen opdrachtgever waren. De OR zegt dan: de werknemers hebben last van hun gezondheid en hebben geen lol meer in hun werk. De directie heeft er last van dat mensen met stress meer verzuimen en minder productief zijn. Dat zijn andere gevolgen, maar de bron is hetzelfde: ongezonde werkdruk. Als die vermindert, profiteren beide partijen daarvan. De kunst is dus om begrip te hebben voor het belang van de ander. Als er minder stress is, hebben de medewerkers meer werkplezier, gaat de productiviteit omhoog en gaat het verzuim omlaag. Mijn kracht is om verschillende belangen te verbinden en te laten zien dat er een gedeelde bron is.

Wanneer is werkdruk gezond en wanneer ongezond?

Werkdruk is gezond als die je alert en scherp maakt. Neem een situatie dat jij op een zebrapad loopt en er komt heel hard een toeterende auto aangereden, dan is het goed als je zo alert bent dat je snel op de stoep springt. Die kortdurende stressreactie is levensreddend. Een ander voorbeeld: veel sporters komen tot de beste prestatie als vlak voor de wedstrijd de coach een donderspeech houdt. De alertheid en stress die dat met zich meebrengt, helpt ze om beter te presteren. Maar dat soort spanning moet wel voor korte tijd zijn. Als je de hele dag alert of gestrest blijft, dan is dat vermoeiend en op langere termijn ongezond. Dus kortdurende stress kan gezond zijn, chronische stress is dat nooit.

Behalve aan werkdruk besteedt u veel aandacht aan werkplezier. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden?

De kern is een gezonde balans tussen energievreters en energiegevers. Het verschilt van persoon tot persoon wat energievreters en wat energiegevers zijn. De één vindt bureaucratie afschuwelijk, de ander vindt het juist prettig om duidelijke regels te kunnen volgen. We vinden in dezelfde werksituaties wel ongeveer dezelfde patronen. Professionals en vakmensen vinden het bijvoorbeeld vaak vervelend als regels en systemen bepalen wat ze moeten doen. Als zij waardering voor hun werk krijgen, zie je vaak dat ze gaan vliegen.

Helaas hebben we in Nederland in toenemende mate te maken met regeldruk: procedures waar je je aan moet houden. Die verpesten het werkplezier. Een ander aspect is dat mensen in het algemeen behoefte hebben aan sociale steun. Ze vinden het prettig om aan te kunnen kloppen bij hun leidinggevende of bij collega’s zonder alleen maar negatieve feedback te krijgen.

Ik besteed in dit boek bewust veel aandacht aan werkplezier. We benaderen werkstress te vaak alleen vanuit de negatieve kant. De titel van het boek, Stop ongezonde werkdruk, is natuurlijk ook een negatief uitgangspunt. Dat is mede om commerciële redenen: in de media weten we dat je een alarmistische toon moet aanslaan om te verkopen. Ik heb het boek nadrukkelijk vanuit de positieve psychologie geschreven. De ondertitel, ‘minder stress, meer werkplezier’, was een uitdrukkelijke wens van mij. Ik wil niet alleen de energievreters verminderen, maar ook de invloed van de energiegevers vergroten. Ik vind dat daar meestal te weinig aandacht voor is.

U vertelt over een hotelmedewerker die bij twee verschillende hotels heeft gewerkt. Het ene hotel een organisatie waar alle regels zijn uitgeschreven, het andere waar veel aan de medewerkers wordt overgelaten. In het tweede hotel had ze het een stuk beter naar haar zin. Staat efficiency werkplezier in de weg?

Oh nee, helemaal niet. Als ik allerlei onnodige stappen in jouw werk schrap, heb je ineens meer tijd voor je werk. Bureaucratie kenmerkt zich vaak door allerlei regels waarvan je afvraagt of die nog wel nodig zijn. Die zijn dan ooit door iemand ingevoerd bij een fusie of uit een controlereflex, en nooit meer onder de loep genomen.

Met name de overheid heeft daar een handje van: er gaat ergens iets mis en er wordt weer een nieuwe wet of regel ingevoerd. Daar heb ik als gecertificeerd therapeut zelf ook last van. Ik moet aan allerlei eisen voldoen bij een visitatie om voor vergoeding van de verzekeringen in aanmerking te komen. Soms zinvolle regels en soms ontstaan vanuit doorgeslagen controlezucht.

In mijn boek pleit ik voor het verminderen van regeldruk. Bijvoorbeeld door zogeheten schrapdagen die je besteedt aan het opsporen van regels die je kunt schrappen, waardoor het werkplezier en de productiviteit weer toenemen.

Wat hoopt u dat mensen leren van Stop ongezonde werkdruk?

Heel vaak gaat werkdruk over verminderen van psychisch verzuim. Werkgevers doen hun best om bijvoorbeeld het verzuim van 6 naar 5 procent te krijgen. Dat is volgens mij niet de enige weg. Ik hoop dat ze ook anders gaan kijken. Als mensen minder werkdruk en meer werkplezier ervaren, kan hun productiviteit met tientallen procenten stijgen. Als je met plezier en concentratie in een flow werkt, gaat alles vanzelf. Maar zodra je wordt afgeleid door zorgen, negatieve gedachten of slechte omstandigheden, kost dezelfde taak meer energie en tijd. Ik zou het kortom zinvol vinden als we de relatie tussen minder werkdruk, meer werkplezier en productiviteit beter gaan zien en benutten.